Leczenie niepłodności to jeden z kluczowych obszarów specjalistycznej wiedzy firmy Ferring. Jesteśmy mocno zaangażowani w postępy w dziedzinie technik wspomaganego rozrodu (ang. Assisted Reproductive Technologies, ART).

Badania kliniczne i lata stosowania wykazały, że terapia hormonalna oferowana przez firmę Ferring jest skuteczna i zapewnia wysoki profil bezpieczeństwa.

Firma Ferring proponuje wysokospecjalistyczne portfolio produktów stosowanych w leczeniu niepłodności.

Więcej szczegółów: www.ferring.com

Niepłodność to więcej niż tylko problem fizyczny. Mimo, iż wiele par borykających się z problemem niepłodności ostatecznie po terapii doświadcza radości posiadania dzieci, to w leczeniu niepłodności kładzie się istotny nacisk na relacje w związku i życie osobiste. Skuteczne leczenie niepłodności obejmuje zarówno aspekty fizyczne, jak i emocjonalne.

Prawidłowe działanie męskiego i żeńskiego układu rozrodczego zależy od złożonego procesu komunikowania pomiędzy układem endokrynnym a narządami płciowymi: jajnikami u kobiet i jądrami u mężczyzn.

Wytwarzanie komórek jajowych (oocytów)

Każda kobieta posiada w swoich jajnikach około 400 000 niedojrzałych komórek jajowych. Co miesiąc, w okresie od pokwitania do menopauzy, jedna komórka jajowa (na ogół) dojrzewa i rozpoczyna swoją podróż przez jajowody w oczekiwaniu na zapłodnienie.

Cykl miesiączkowy

Cykl miesiączkowy u kobiet składa się z trzech etapów. Przeciętnie cykl trwa 28 dni.

• Etap pierwszy: faza pęcherzykowa (wzrostowa/folikularna) Rozpoczyna się po zakończeniu miesiączki. Pierwszy etap cyklu trwa około dwóch tygodni. Na tym etapie zwiększa się wydzielanie FSH, hormonu stymulującego rozwój pęcherzyka zawierającego komórkę jajową oraz dojrzewanie komórek jajowych. Wzrastają pęcherzyki jajnikowe, dochodzi do selekcji pęcherzyka dominującego. Rosnący pęcherzyk dominujący wydziela coraz większe ilości żeńskiego hormonu, estrogenu, który powoduje zmiany w błonie wyścielającej macicę (endometrium) oraz zmiany śluzu szyjki macicy. Śluz w szyjce macicy ulega rozrzedzeniu, a tym samym umożliwia przeniknięcie plemnikom, a endometrium (błona śluzowa wyściełająca jamę macicy) grubieje i przygotowuje się na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej.
• Etap drugi: owulacja (jajeczkowanie) Około 32 godzin przed uwolnieniem komórki jajowej ilość estrogenu wydzielanego przez pęcherzyk dominujący gwałtownie wzrasta, następuje gwałtowny wzrost stężenia LH (tzw. pik LH) co wywołuje owulację. Pęcherzyk dominujący pęka a dojrzała komórka jajowa wydostaje się z pęcherzyka i przemieszcza się wzdłuż jajowodu.
• Etap trzeci: faza lutealna. Pęknięty pęcherzyk wypełnia się krwią, przekształca się w ciałko żółte, wydzielające drugi żeński hormon, progesteron. Pomaga on w utrzymaniu najlepszych warunków dla ciąży w przypadku zapłodnienia komórki jajowej. W przypadku niezapłodnienia komórki jajowej w ciągu około 72 godzin ciałko żółte ulega rozpadowi, a komórka jajowa jest wydalana z macicy wraz z wyściółką. Po około 14 dniach występuje krwawienie miesiączkowe, jako efekt złuszczania błony śluzowej macicy.

Zajście w ciążę nie zawsze jest proste, nawet u osób, które nie mają problemów z płodnością. Podaje się, że ludzie to jedne z najmniej płodnych stworzeń na ziemi. Mają zaledwie 25% szans na zapłodnienie każdego miesiąca.

W żeńskich drogach rozrodczych plemnik żyje zaledwie przez około 48 godzin, a komórka jajowa musi zostać zapłodniona w ciągu 72 godzin po owulacji. „Okienko” do zapłodnienia jest więc wąskie, zatem najlepszy okres do zapłodnienia to mniej więcej połowa cyklu miesiączkowego, tuż przed owulacją.

W normalnych warunkach zaledwie kilkaset spośród 14 milionów plemników wprowadzonych do pochwy podczas stosunku płciowego jest w stanie dotrzeć do końca jajowodu, gdzie może nastąpić zapłodnienie komórki jajowej.

Po pomyślnym zapłodnieniu komórki jajowej przez plemnik zaczyna się podział komórkowy, a połączone komórki (męska i żeńska) tworzą zarodek. Równocześnie zarodek zaczyna się przemieszczać w jajowodzie i w ciągu tygodnia od owulacji znajduje się już w macicy i zagnieżdża w endometrium. Pomyślne zagnieżdżenie zapobiega rozpadowi ciałka żółtego i złuszczeniu endometrium, a tym samym nie dochodzi do krwawienia miesiączkowego.

Na tym etapie trzeci hormon gonadotropowy, gonadotropina kosmówkowa (hCG), jest wytwarzany przez kosmówkę, które rozwija się po zagnieżdżeniu zarodka. Hormon hCG odgrywa ważną rolę w podtrzymywaniu ciąży. Stymuluje ciałko żółte do dalszego wytwarzania wysokich ilości progesteronu.

Złożony charakter procesów oraz interakcji związanych z wytwarzaniem komórki jajowej/plemnika oraz zapłodnieniem oznacza, że na różnych etapach procesu może dochodzić do zaburzeń.

Czynniki po stronie kobiet

• Hormonalne/owulacja: problemy hormonalne dotyczą rozwoju pęcherzykowego, jak również owulacji. Problemy z owulacją to najczęstsza przyczyna niepłodności u kobiet, stanowiąca aż jedną trzecią wszystkich przypadków.
• Problemy z jajowodami: uszkodzenie jajowodu to kolejna częsta przyczyna niepłodności, uniemożliwiająca przemieszczanie się komórki jajowej, przemieszczanie się plemników, wpływająca na zapłodnienie lub przemieszczenie do macicy.
• Problemy z macicą: endometrioza może być kluczowym problemem związanym z niemożnością zajścia w ciążę. W takim przypadku komórki endometrium przemieszczają się do jajników i jajowodów, zaburzając ich funkcjonowanie jamy macicy. Włókniaki i polipy w macicy również mogą być przyczyną problemów z płodnością.
• Problemy z szyjką macicy/pochwą: nieprawidłowości budowy pochwy lub szyjki macicy mogą mieć wpływ na płodność, podobnie jak fizyczne właściwości śluzu szyjki macicy. Śluz może być wrogi wobec plemników, zawierać przeciwciała lub być zbyt gęsty, co powoduje zablokowanie ruchu plemników.
• Hiperprolaktynemia: choroba, w której występuje nadmierne stężenie hormonu prolaktyny we krwi. Może to powodować objawy takie jak nieregularne miesiączki lub brak miesiączki, niepłodność oraz zwiększona produkcja mleka.

Czynniki po stronie mężczyzn

• Siła plemników: ogromna większość przypadków niepłodności u mężczyzn wynika z małej liczby plemników, co zazwyczaj wiążę się z wysokim odsetkiem wad plemników (wielkość, kształt i ruchliwość).
• Zaburzenia równowagi hormonalnej: zaburzenia równowagi hormonalnej związane z FSH i LH występują u mężczyzn, ale są dość rzadkie.
• Niewydolność jąder: u niektórych mężczyzn stwierdza się brak plemników w nasieniu. Może to wynikać z zaburzeń ejakulacji lub niewydolności jąder w zakresie wytwarzania plemników.
• Żylaki powrózka nasiennego: żylaki powrózka nasiennego są jedną z najczęściej występujących nieprawidłowości anatomicznych u niepłodnych mężczyzn.
• Niedrożność nasieniowodu: uszkodzenie na skutek infekcji może zapobiegać przed przedostawaniem się plemników do nasienia. U niektórych mężczyzn ejakulat jest kierowany do pęcherza moczowego.
• Przeciwciała przeciwko plemnikom: u niewielkiego odsetka mężczyzn następuje wytwarzanie przeciwciał przeciwko własnym plemnikom. Ta przyczyna odpowiada za około 10% niewyjaśnionych przypadków niepłodności u mężczyzn.

Wspólne problemy z płodnością

Spośród przypadków niepłodności, w których problem leży po obu stronach, niektóre z nich mogą być dość proste do wyleczenia. Ponieważ „okienko” czasowe do zapłodnienia komórki jajowej w przypadku cyklu miesiączkowego u kobiet jest dość ograniczone, istotnymi czynnikami mogą być częstość i czas odbywania stosunków płciowych. W niektórych przypadkach stwierdzono, że niepłodność może mieć związek z techniką stosunków płciowych (plemniki nie są umieszczane wystarczająco głęboko w pochwie). Płodność spada również wraz z wiekiem, zwłaszcza u kobiet. U mężczyzn stężenie testosteronu spada wraz z wiekiem, ale nie w tak znaczący sposób, jak to się dzieje u kobiet; plemniki są nadal produkowane, jednak ich ruchliwość i jakość się zmniejsza.

Obecnie dostępnych jest wiele opcji diagnostycznych umożliwiających zidentyfikowanie przyczyn niepłodności i zapewnienie parom jak największej szansy realizacji marzenia o posiadaniu dziecka.Dobra wiadomość jest taka, że większość niepłodnych par, które decydują się na pomoc, ostatecznie doczeka się dziecka. Odsetek zajść w ciążę dzięki technikom wspomaganego rozrodu jest obecnie wyższy niż miesięczny odsetek płodności u większości par „płodnych”. Aby jednak było to możliwe, konieczna może być odpowiednia terapia. Zatem im wcześniej poszukuje się leczenia, tym większe prawdopodobieństwo poczęcia dziecka.

Firma Ferring od ponad dziesięciu lat pomaga zajść w ciążę bezpłodnym parom dzięki wielu wysokiej jakości produktom, które naśladują działanie naturalnych hormonów. Produkty te pomagają uzyskać wysoki odsetek donoszonych ciąż dzięki przywróceniu równowagi hormonalnej i stymulowaniu owulacji.

Metody leczenia

Zabiegi i metody leczenia oferowane w klinikach leczenia niepłodności można podzielić na cztery główne grupy:

1. zachowawcze leczenie farmakologiczne,
2. leczenie chirurgiczne,
3. proste techniki rozrodu wspomaganego medycznie (inseminacja),
4. zaawansowane techniki rozrodu wspomaganego medycznie ( ART. – Assisted Reproductive Techniques), w tym:
   1. zapłodnienie In – vitro (In-Vitro Fertilization with Embrio Transfer, IVF-ET),
   2. mikroiniekcja plamnika do komórki jajowej (Intr-Cytoplasmic Sperm Injection, ICSI),
   3. mikroiniekcja z użyciem plemników uzyskanych podczas biopsji najądrza (ICSI-PESA) lub jądra (ICSI-TESA).

Lekarz specjalista ds. leczenia niepłodności prawdopodobnie rozpocznie terapię od najprostszej metody dostosowanej do przyczyny niepłodności u danej pary. W przypadku braku ciąży po kilku cyklach leczenia zostanie wdrożona kolejna procedura. Około 85–90% przypadków niepłodności leczonych jest konwencjonalnie, tj. za pomocą leków lub zabiegów chirurgicznych.

Terapia hormonalna

Ma na celu zastąpienie lub wzmocnienie wydzielania hormonów wytwarzanych przez organizm. Leczenie gonadotropowe jest również stosowane do stymulowania „superowulacji” w zabiegach wspomaganego zapłodnienia, w tym zapłodnieniu in-vitro (IVF).

Wywołanie owulacji

Wywoływanie owulacji (indukcja owulacji) może być stosowane jako samodzielna metoda leczenia lub w skojarzeniu z innymi metodami leczenia niepłodności, takimi jak inseminacja lub IVF.

Inseminacja

Inseminacja jest to podanie nasienia (partnera, dawcy) do jamy macicy. Wskazania do zabiegu obejmują: niepłodność idiopatyczną, endometriozę I lub II stopnia, oraz łagodny czynnik męski niepłodności (w tym zaburzenia ejakulacji). Warunkiem niezbędnym jest ocena budowy anatomicznej narządu rodnego i miednicy mniejszej kobiety.

Zabieg chirurgiczny

Zabieg chirurgiczny może być wykonany w celu skorygowania nieprawidłowości anatomicznych układu rozrodczego zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.

Techniki wspomaganego rozrodu (ART)

ART to ogólne określenie obejmujące szereg zaawansowanych zabiegów, w tym mikromanipulacji z użyciem plemników, mających na celu wspomaganie zapłodnienia i zagnieżdżenia zarodka. Wszystkie te zabiegi mają jedną cechę wspólną: wymagają pobrania z jajnika wielu dojrzałych komórek jajowych (oocytów), co uzyskuje się dzięki stymulacji hormonalnej jajników, często określanej jako „superowulacja”.

Wskazania, kwalifikacja i przygotowanie do procedury

1. Procedura zapłodnienia pozaustrojowego ma udowodnioną, najwyższą skuteczność spośród wszystkich metod leczenia niepłodności. Wskazania do klasycznego zapłodnienia pozaustrojowego obejmują czynnik jajowodowy, oporność na stymulację jajeczkowania, nadmierną odpowiedź na próbę stymulacji monoowulacji (więcej niż 3 pęcherzyki jajnikowe) oraz brak efektów inseminacji. ICSI stosuje się przy czynniku męskim niepłodności, w endometriozie, w niepłodności idiopatycznej i niepowodzeniu klasycznego zapłodnienia pozaustrojowego. ICSI plemnikami pobranymi z jądra lub najądrzy jest postępowaniem z wyboru przy azoospermii.
2. Stymulacja jajeczkowania i protokoły stymulacyjne. Zapłodnienie pozaustrojowe w cyklu naturalnym nie powinno być proponowane jako metoda z wyboru ze względu na niską szansę powodzenia procedury. W stymulacji mnogiego jajeczkowania stosowany jest protokół krótki lub długi z agonistami GnRH oraz protokół z antagonistami GnRH. Protokół krótki polega na podawaniu agonisty GnRH od 1 dnia cyklu, a gonadotropin od 2 dnia cyklu. W protokole długim agonistę GnRH podaje się od połowy fazy lutealnej poprzedniego cyklu, a gonadotrpoiny włącza się po miesiączce, po uzyskaniu desynsybilizacji przysadki mózgowej.
3. Przeniesienie zarodka do macicy i suplementacja fazy lutealnej. W grupie młodych pacjentek zaleca się przeniesienie do jamy macicy jednego lub dwóch zarodków. Jedynie w wyjątkowych sytuacjach dopuszczalne jest przeniesienie 3 zarodków (dotyczy to kobiet w wieku ponad 40 lat). Pozostałe zarodki z zachowanym potencjałem rozwojowym muszą być kriokonserwowane (mrożone). Po kontrolowanej hiperstymulacji jajników do programu zapłodnienia pozaustrojowego zalecana jest suplementacja fazy lutealnej progesteronem.

Mrożenie zarodków

Pozostałe zarodki z zachowanym potencjałem rozwojowym muszą być kriokonserwowane – metodą mrożenia wolnego albo witryfikacji. Program mrożenia zarodków zwiększa skumulowaną częstość urodzeń oraz umożliwia realizację programu transferu jednego zarodka.

(Źródło: SPIN PTG, PTMR, PTG: Rekomendacje dotyczące diagnostyki i leczenia niepłodności)

Linki:

• ptmrie.org.pl